Studiereis naar IJsland
“We live here by simple rules,” zegt Arngrímur Viðar Ásgeirsson, wijzend op een huis dat hij aan het bouwen is. De ondernemer is ook de man achter het guesthouse waar we verblijven, de visfabriek en het jaarlijkse muziekfestival in Borgarfjörður aan de barre Noordoostkust van IJsland. “You do things yourself. Unless you know someone who can do it better.” Om er met een grijns aan toe te voegen: “What seldom happens.”
Borgarfjörður telt 130 zielen, die met elkaar het organiserend vermogen aan de dag leggen die je als argeloze bezoeker eerder van een flink bedrijf zou verwachten. Een paar simpele regels die iedereen kan begrijpen en iedereen in staat stellen initiatief te nemen, zijn het geheim volgens Arngrímur, die tevens als plaatselijke gids fungeert. De rondleiding eindigt zoals overal in de souvenirwinkel annex restaurant, waar de koopwaar is gemaakt van stenen en ander materiaal dat in de directe omgeving wordt gevonden.
“Crisis?” vraagt hij. “Dat is meer iets van het zuiden.” Hier in het Noorden hebben ze er wel veel over gehoord, maar het heeft hun leven niet aangetast. Leven op de vulkaan, betekent voortdurend iets maken van de omstandigheden zoals die zich voordoen. Zoals de boer aan de voet van de Eyafjällajökull, u weet wel, die vulkaan die in 2010 het vliegverkeer in Europa lamlegde. Hij heeft alles op video vastgelegd, ook hoe het overdag pikkedonker werd en een dikke aslaag zijn bedrijf bedolf, waarin hij zijn vee moest achterlaten. Hij bouwde zijn bedrijf weer op, met hulp van voor hem wildvreemde mede-IJslanders, en doet er nu een visitors centre bij waar hij de film vertoont aan toeristen. Je kunt er ook T-shirts kopen met de tekst “Don’t fuck with Iceland.”
Leven op de plof maakt vindingrijk. Je doet het met wat er is. En doet je niet tanen naar bezit. Dat in tegenstelling tot de IJslanders in en rond Reykjavik. Die tanen zo naar bezit dat ze zijn gaan leven op de pof. Zij menen, net als Nederlanders, dat zij dingen bezitten – zoals een huis. Kun je zomaar denken. Maar als je er met de ogen van een noordeling naar kijkt, is het een vreemd soort windhandel. Je huis wordt er vijf keer zo duur van en je moet er een lening voor afsluiten waarvan de restsom stijgt terwijl je aflost. Met de visquota is het ook zo gegaan. Die kon je bezitten. Het gevolg was dat erin gehandeld werd en dat een paar mensen zo’n beetje de hele zee konden leegvissen. Nu is men overgestapt op een nieuw systeem. Je mag vissen, maar dat recht wordt nooit je eigendom. Hoe kan het ook, een vis bezitten die je nog moet vangen…
Leven op de plof werkt op basis van beschikbaarheid. Die kent geen futures of naked short gaan. Leven op de pof werkt op basis van bezit. Dat laatste systeem is in crisis. Ook bij ons. Waar gaat dat naartoe, zo vragen we ons af terwijl we rondreizen over het eiland. Leven op de pof komt voort uit leven in het stof, besluiten we, uit een tijd dat er bittere armoe was, dat je ernaar verlangde iets permanent tot je beschikking te hebben. Dat is een beetje doorgeslagen. Een beetje ver. Mensen hebben meer dan genoeg. Dan wordt bezit afval en maakt het anderen moeilijk ook genoeg te hebben. De drang naar bezit kun je volhouden tot je twee planeten nodig hebt met z’n allen. En omdat dat niet gaat is het systeem in crisis.
Leven op de plof heeft meer toekomst. Je doet het met wat er is. En dan is genoeg genoeg. Het is een slow live. Leven op de slof, hebben we dat maar genoemd. Dat heeft toekomst. Je moet dan wel een paar dingen regelen met z’n allen. Die avond praten we met Örn Bárður Jónsson, een priester en publicist die geschreven heeft aan een nieuwe grondwet voor IJsland, samen met 35 andere IJslanders en in ruggenspraak met alle andere. Gekke woorden heeft hij erin gebracht, woorden als geluk. Daar kan een jurist niks mee. Maar een gewoon mens des te meer. “Law has to be a piece of art,” zegt hij. “It is a social architecture. Rules and freedom are the Yin and the Yang. If I preach law and love, people fullfill their obligations.” En dan komt het: “If a rule is written in your heart, you don’t need een central power.” Het is een mooi experiment daar in IJsland. Je gaat je afvragen waarom wij onze crisis alsmaar uitstellen. In de bijlage het inmiddels in Engelse vertaling verschenen grondwetsvoorstel.